ਸਪਰਵਾਰਿਆ: ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਸਮੇਤ ਮੁਕਤੀ
ਸਪਰਵਾਰਿਆ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ
ਸਪਰਵਾਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਹਨ:
ਸ (Sa): ਨਾਲ।
ਪਰਵਾਰ (Parvaar): ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਭ ਕੁਝ।
ਆਇਆ (Aaiya): ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂ ਖਤਮ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਲਈ ਸਪਰਵਾਰਿਆ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਦੂਰ ਕੀਤਾ” ਜਾਂ “ਜੜਾਂ ਸਮੇਤ ਖਤਮ ਕੀਤਾ।”
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਅਰਥ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ—ਲਬੁ (ਲਾਲਚ), ਲੋਭੁ (ਤਮਾਹ), ਕਾਮੁ (ਵਾਸਨਾ), ਕ੍ਰੋਧੁ (ਗੁੱਸਾ), ਮੋਹੁ (ਮਮਤਾ)—ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਅਕੇਲੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਹਰ ਵਿਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ, ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਪਰਵਾਰਿਆ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਨਾਂ ਕੇਵਲ ਮੁੱਖ ਵਿਕਾਰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਬਲਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੂਰ ਕਰਨਾ।
1. ਲਬੁ (ਲਾਲਚ):
ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ: ਸਵਾਰਥ, ਅਸੰਤੋਖ, ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ, ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ।
ਵਿਆਖਿਆ: ਲਾਲਚ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਾਲਤ ਹੈ ਜੋ ਵੱਡੇ ਅਸਰ ਛੱਡਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖਤਮ ਕਰਨ, ਸਵਾਰਥੀ ਬਣਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸੰਤੋਖ ਨਾ ਹੋਣ ਵਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2. ਲੋਭੁ (ਤਮਾਹ):
ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ: ਜਲਨ, ਈਰਖਾ, ਹੋਰਨਾਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ।
ਵਿਆਖਿਆ: ਲੋਭ ਦੇ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3. ਕਾਮੁ (ਵਾਸਨਾ):
ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ: ਬੇਲਗਾਮ ਇੱਛਾਵਾਂ, ਅਨਿਯੰਤਰਿਤ ਭੋਗ, ਨਸ਼ੇ।
ਵਿਆਖਿਆ: ਕਾਮੁ ਅੰਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਨ।
4. ਕ੍ਰੋਧੁ (ਗੁੱਸਾ):
ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ: ਨਫ਼ਰਤ, ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਇੱਛਾ, ਨਿਸ਼ਠੂਰਤਾ।
ਵਿਆਖਿਆ: ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਂਝਿਆਂ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੰਦੀ ਹਨ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹਨ।
5. ਮੋਹੁ (ਮਮਤਾ):
ਮੋਹੁ (Moh) ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਅਟਕਵਾਂ ਜਾਂ ਮਮਤਾ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰੀ ਸਬੰਧਾਂ, ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨਾਲ ਜਕੜ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਧੋਖੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਮੋਹੁ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਂਝੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਧਨ-ਦੌਲਤ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅਤੀਤ, ਗਲਤ ਫ਼ਹਿਮੀਆਂ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਭਰਮ ਵੀ ਮੋਹ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੋਹ ਭਰਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੋਹ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਮਨੁੱਖ ਇਹ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਨ-ਦੌਲਤ, ਅਹੁਦਾ, ਜਾਂ ਸੰਬੰਧ ਸਦੀਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ ਹਨ।
ਮੋਹ ਅਗਿਆਨਤਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਪਿਆਰੇ ਦੀ ਮੌਤ ਉੱਤੇ ਬੇਹੱਦ ਦੁਖੀ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਾਸਵੰਸ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਨਾਂ ਸਮਝਣਾ। ਕਈ ਲੋਕ ਮੋਹ ਦੇ ਕਾਰਣ ਕਿਸੇ ਪਿਆਰੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੇ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਵਿਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
�ਅਹੁਦੇ ਨਾਲ ਮੋਹ:
ਉਦਾਹਰਣ: ਕੋਈ ਅਦਿਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਪਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਅਹੰਤਾ ਤੋਂ ਹਟਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ।
ਅਸਰ: ਇਹ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਮੋਹੁ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਤੋੜਦਾ ਹੈ
1. ਨਿਰਭਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ:
ਮੋਹੁ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਜਾਂ ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ: ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਅਧੂਰਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਡਰ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਸੱਚਾਈ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:
ਮੋਹੁ ਅਸਥਾਈ ਚੀਜ਼ਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਧਨ, ਸਨਮਾਨ, ਸੰਬੰਧ) ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਦਮੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਸਦੀਵੀ ਸੱਚਾਈ ਤੋਂ ਹਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3. ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮੋਹੁ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖੋਹ ਜਾਣ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦਿਲੀ ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਸੋ ਇਹ ਸਭ ਚੀਜਾਂ ਮੋਹ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕਹਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
"ਪੰਚ ਦੂਤ ਤੁਧੁ ਵਸਿ ਕੀਤੇ ਕਾਲ ਕੰਟਕ ਮਾਰੇ ॥"
ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਮੁੱਖ ਵਿਕਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ
ਸਪਰਵਾਰਿਆ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਫਲ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਵਿਕਾਰ ਦੀ ਹਰ ਜੜ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰਮਤ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। Sardar Ajaypal Singh